W polskim prawie spadkowym testament stanowi rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci. Jest to jednostronna czynność prawna, co oznacza, że dla jej skuteczności wystarczy oświadczenie woli złożone przez tylko jedną osobę. Testament może być odwołany w każdej chwili.
Na wstępie warto wspomnieć, że oświadczenie to może przybierać różne formy. Wyróżnia się:
• Testament holograficzny- w całości spisany i podpisany przez spadkodawcę.
• Testament allograficzny- polegający na złożeniu ustnego oświadczenia woli przed wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, starostą, sekretarzem powiatu lub gminy, a także przed urzędnikiem lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego, w obecności dwóch świadków. Z takiego oświadczenia spisywany jest protokół, który wymaga podpisania przez spadkodawcę, świadków i osobę przed którą testator złożył oświadczenie. Przepisy prawa cywilnego wskazują, że ta forma jest odpowiednia w stosunku do osób głuchych i niemych.
• Testament notarialny- jest to najbardziej bezpieczna forma sporządzenia testamentu i zarazem najbardziej popularna. Oświadczenie woli składane jest przed notariuszem i przybiera formę aktu notarialnego.
• Testament ustny- jest to szczególna forma testamentu, dopuszczalna w przypadku, gdy spadkodawca nie może złożyc oświadczenia pisemnego, z uwagi na obawę jego rychłej śmierci. Oświadczenie woli składane jest w obecności co najmniej trzech świadków. Z tą formą testamentu wiążą się obowiązki świadków co do potwierdzenia oświadczenia woli (np. spisanie przez świadków woli zmarłego).
• Testament wojskowy- przeznaczony wyłącznie dla żołnierzy oraz osób powiązanych ze Siłami Zbrojnymi.
• Testament podróżny- ta szczególna forma przewidziana jest w wyjątkowych sytuacjach- podczas podróży na polskim statku powietrznym lub morskim. Oświadczenie woli można złożyc przed dowódcą statku lub jego zastępcą, wymagana jest dodatkowo obecność dwóch świadków. Wola spadkodawcy jest spisywana i podpisywana przez wszystkie biorące udział w czynności osoby. Testament podróżny może przybierać formę ustną.
Aby testament był ważny, muszą zostać spełnione pewne przesłanki. Istotnym jest, by został sporządzony osobiście, przez osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych. Zdolność ta oznacza możność zaciągania zobowiązań i nabywania praw. Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione. Testament sporządzony bez zachowania powyższych reguł, jest z mocy prawa nieważny. Kolejno wspomnieć należy, że oświadczenie woli nie może być złożone wspólnie, zatem np. testament małżeński jest niedopuszczalny.
Jak wspomniano wcześniej, niekiedy sporządzenie oświadczenia odbywa się w obecności świadków, zatem konieczne jest również zachowanie prawnie przewidzianych reguł dotyczących tych osób. Zgodnie bowiem z przepisami kodeksu cywilnego, bezwzględnie świadkiem nie może być osoba niewidoma, głucha, niema, a także nieposiadająca pełnej zdolności do czynności prawnej. Ponadto przepisy wyłączają możliwość udziału osób niepotrafiących czytać i pisać, niewładających językiem, w którym spadkodawca składa oświadczenie woli oraz osób skazanych za składanie fałszywych zeznań.
Oprócz powyższego, prawo wyłącza możliwość, by świadkiem były osoby dla których testament przysporzy jakąkolwiek korzyść oraz osoby będące rodziną spadkodawcy. Nie jest to jednak zakaz bezwzględny, ponieważ przewiduje się możliwość uznania testamentu za ważny, jednak wyłącznie w zakresie, w którym nie przynosi korzyści wyżej wspomnianym osobom.
Przepisy kodeksu cywilnego przewidują możliwość unieważnienia testamentu również w przypadku gdy został sporządzony pod wpływem groźby, błędu lub w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji o wyrażeniu woli.
